बुद्ध जयन्तीः गौतम बुद्धले दिन खोजेको सन्देश

आजभन्दा २५ सय बर्ष अघि हालको लुम्विनी प्रदेश रुपन्देही जिल्लामा एउटा महान चिन्तकको जन्म भयो । ति महान चिन्तक राजघरानामा जन्मेका वालक सिद्धार्थ गौतम थिए जो आज विश्वव्यापी रुपमा गौतमवुद्धका नामले परिचित छन् । जीवनमा सकरात्मक सोंचको विकास र शान्त सभ्यताका लागि उनको प्रयास आजसम्म अमर र अनुकरणिय छ । विगत २५ सय बर्षदेखि जुन दर्शनले शान्तिपूर्ण सभ्यताका लागि विश्वव्यापी रुपमा आफ्नो आवाज वुलन्द बनाएको छ त्यो वौद्ध दर्शन हो ।

आफ्नो सुरुवाती चरणमा गौतमवुद्धको सोंच एक दार्शनिक प्रस्थान थियो । जुन कालान्तरमा दर्शनबाट धार्मिक आस्थामा रुपान्तरण हुँदै गयो र हजारौं लाखौं मानिसहरु त्यसमा आवद्ध हुँदै गए । वुद्धको करुणामा आधारित वौद्ध दर्शनका उपदेशमा सत्यलाई दुई भागमा विभाजित गरिएको छ, एउटा पारमार्थिक र अर्को सांवृतिक । पारमार्थिक सत्य नै शुन्य हो र सांवृतिक सत्य नै संसारको सत्य हो भन्दै वौद्ध र्दशनले सांवृतिक सत्यलाई क्षणभंगुर र पारमार्थिक सत्यको साक्षात्कारले नै मोक्षको बाटो तय गर्ने निष्कर्ष निकालेको छ ।

वौद्ध दर्शनले आफ्ना अनुयायीहरुलाई कठोरतापूर्वक पञ्चशिलको पालना गर्न प्रेरणा दिएको छ । हिंसा नगर्नु , चोरी नगर्नु , व्यभिचार नगर्नु, झुटो नबोल्नु र कुलत वा नशामा नरहनु पञ्चशिल हो । इशाको कैयौं शताव्दी पहिले नै वुद्धले नर्क कुनै स्थान नभएको त्यो कर्मका आधारमा चित्रित गरिने विम्वको द्योतक भएको स्पष्ट पारेका थिए । बोधिवृक्षको नजिकै वुद्धले ज्ञान प्राप्त गरेका थिए भन्ने वौद्ध अनुयायीहरुको मान्यता छ । बोधिवृक्ष संसारको सबैभन्दा प्राचिन र ऐतिहासिक वृक्ष मानिन्छ । नेपालको पहाडि इलाकामा पाइने शदियौं पुराना पिपलका रुखहरु त्यहि वोधिवृक्षको एउटा शाखा वा प्रजातीभित्र पर्छन भन्ने गरिन्छ ।

जसरी पिपलमा पाइने अत्याधिक अक्सिजनले मानिसलाई शान्तपूर्वक चिन्तन मनन गर्न सहयोग पुर्याउँछ सायद वोधिवृक्षसंग अक्सिजनको मात्रा पिपलभन्दा अधिक भएकै कारण त्यतिवेलाका तपस्विहरुले त्यसलाई चुनेका हुनसक्छन् । व्यक्तिगत आत्मा र परमात्माको अस्तित्वलाई अस्विकार गरेका वुद्धले तत्कालिन समयमा वेद र ब्राह्मणको धार्मिक र साँस्कृतिक सत्तालाई पनि स्विकार गरेनन् । भारतबर्षमा समय यसरी बदलियो कि विस्तारै वुद्धलाई नै विष्णुको अवतारका रुपमा प्रचारित गरियो र दशौं शताव्दीसम्म आइपुग्दा भारतीय उपमहाद्धिपमा वुद्ध विष्णुको अवतार भएको कुरा पूर्ण रुपमा स्थापित गरियो ।

कहिले विष्णुको अवतार र कहिले शिव अनुयायी र नाथ सम्प्रदायको सत्ताको अंगका रुपमा यसलाई परिभाषित गरियो । नेपालमा नाथ वर्चस्व कालिन समयमा यसलाई पशुपतिनाथ,मच्छिन्द्रनाथ र वौद्धनाथ भन्दै शिव अनुयायीको कोटिमा राख्ने कोशिस गरियो । वास्तवमा हिन्दु कट्टरताको चपेटामा यसले भारतीय उपमहाद्धिपमा फल्ने फुल्ने अवसर प्राप्त गर्न सकेन । हिमालयपर्वतमालाको फेदि समथर भु भागबाट सुरु भएको वौद्ध दर्शन जति धार्मिक आस्थामा रुपान्तरित हुँदै गयो त्यति उत्तरपूर्व बढ्दै गयो ।

त्यसैको परिणाम आज वौद्ध धर्म भारतीय उपमहाद्धिप भन्दा चीन,जापान,मंगोलिया, थाइल्याण्ड, सिंगापुर,भियतनाम, कम्वोडिया लगायत पूर्वी एशियाली देशहरुमा आकर्षणको केन्द्रमा छ । दर्शनबाट धार्मिक यात्रामा ल्याइएपछि वौद्ध धर्म घोषणा गरियो र त्यसका चार ओटा तिर्थस्थलहरु तय गरियो पहिलो जन्मस्थल लुम्विनी, दोस्रो बोधगया,तेस्रो सारनाथ र चौथो कुशिनारा (कुशीनगर) हरु छन् तिनीहरुलाई जन्मस्थल,संवोधिस्थल,धर्मचक्र प्रवर्तनस्थल र निर्वाणस्थलका रुपमा विभाजित गरिएको छ । यद्यपि वुद्ध दर्शन,धर्म वा परम्परालाई भारतीय उपमहाद्धिपमा साझा सँस्कृतिको प्रतिकका रुपमा हेर्ने गरिन्छ ।

अमेरिका

थप सामाग्री

ट्रम्प प्रशासनविरुद्ध हार्वर्ड विश्वविद्यालयको मुद्दा

२०८२ बैशाख ९ गते

ट्रम्पविरुद्ध अमेरिकाभर फेरि प्रदर्शन

२०८२ बैशाख ७ गते

अमेरिकाबाट ३ नेपाली ‘डिपोर्ट’

२०८२ बैशाख ७ गते

अमेरिकामा ५० प्रतिशत भारतीय विद्यार्थीको भिसा रद्द

२०८२ बैशाख ६ गते

यमनको बन्दरगाहमा अमेरिकाको भीषण हवाई हमला, ३८…

२०८२ बैशाख ५ गते

मेलोनी-ट्रम्प भेटवार्ता, अमेरिका र युरोपबीच व्यापार सम्झौताको…

२०८२ बैशाख ५ गते